kareldoorman.jpg

Militaire muziek is om te gedenken en te vieren. De Nederlandse krijgsmacht heeft sinds het ontstaan van het koninkrijk diverse muziekkorpsen gehad, die binnen de muziekcultuur een speciale plaats innamen. Hierover schrijft dhr. Smit in zijn studie Tussen leger en maatschappij, waarin de periode 1819 tot 1923 onder de loep wordt genomen.

In zijn samenvatting schrijft Smit: "De studie over de periode 1819-1923 laat zien hoe de positie van de militair musicus een bijzondere, en vaak ook wankele, was tussen de militaire organisatie met haar strakke hiërarchie en de civiele wereld van de muziek, waar een geheel andere cultuur heerste. Bovendien waardeerde de militaire organisatie enerzijds de militair musici om praktische redenen en ook wel ten behoeve van het imago van de krijgsmacht, maar was ze anderzijds niet bereid hieraan veel geld te spenderen. Zulke gespletenheid zien we ook terug in het werk van de militaire muzikant die, heel praktisch, militaire signalen moet kunnen geven, maar ook deelneemt aan concoursen voor klassieke muziek. De studie laat zien dat de Nederlandse militaire muziek innovatief en invloedrijk was, zeker als het gaat om de mate van landelijke spreiding, maar dat, door zijn militaire status, de muzikanten moeilijk emancipeerden. In militaire zin bleef hun status laag en kwetsbaar in tijden van bezuiniging."

"Vanaf 1875 kende ons land eerst negen en later twaalf professionele muziekkorpsen bij de infanterie. Ze gaven een verdere impuls aan het muziekleven en de verheffing van het volk door middel van het geven van concerten in parken en sociëteiten. De overheid had na 1900 niet meer geld over voor deze in uniform gestoken artiesten en bezuinigde op de steeds groter wordende korpsen door deze op eenvoudiger voet samen te stellen. In 1923 viel het doek weer voor de meeste muziekkorpsen."

"De analyse is de eerste gedetailleerde inkijk in de wereld van de Nederlandse militaire muziek in de 19e eeuw, waarbij zowel naar repertoire, instrumentarium als naar sociale en militaire positie is gekeken."

Binnen regeringskringen was het vanaf 1912 duidelijk dat Japan in een toekomstige oorlog een serieuze bedreiging kon vormen voor de kolonies in de Oost. Desondanks werd er voorafgaande aan de Eerste Wereldoorlog en tijdens het Interbellum door Nederland niet echt geïnvesteerd in een defensie van Nederlands-Indië, zowel op marine vlak als op landmacht gebied. Het KNIL was eigenlijk zelfs meer een lokale politionele handhavingsmacht geworden, om interne conflicten te onderdrukken. Pas rond 1938 werd er serieus gekeken naar een nieuw plan voor modernere kruisers voor de marine in de kolonie, maar dat haalde het niet met de bezetting van Nederland zelf in mei 1940.

Toch besefte het militaire commando in Nederlands-Indië dat de kolonie alleen verdedigd kon worden door te gaan samenwerken met andere landen in de regio. Vanaf de tweede helft van 1940 werden er dan ook haastige onderhandelingen gestart, die uiteindelijk zouden resulteren in ABDACOM. Een gezamenlijk defensiecommando van Australische, Britse, Nederlandse en Amerikaanse strijdkrachten in Zuidoost Azië.

Maar welke sterke of zwakke positie had Nederland binnen die onderhandelingen en het uiteindelijke ABDACOM commando, na tientallen jaren van neutraliteit en nauwelijks investeren in haar defensie?

Dat alles wordt duidelijk gemaakt in de master thesis (Universiteit van Leiden) van de historicus mevrouw Noot uit 2016, getiteld Dutch neutrality and the ABDACOM experience, 1941-1942: consequences of interwar Dutch neutrality for wartime attempts at collaboration.

De Geallieerde strategie om de koloniën in Zuidoost-Azië te verdedigen lag geheel rondom het vasthouden van Malakka en Singapore begin 1941. Ook de noordelijke eilanden van Nederlands-Indië werden daarin betrokken, met een grote inzet van troepen van het KNIL, het ML-KNIL (de luchtvaarttak) en de Nederlandse marine. In Australië maakte men zich ondertussen zorgen over een voorwaartse defensie, wanneer een Japanse dreiging en aanval succesvol zou zijn en Singapore zou vallen. Hoe kon dan namelijk nog weerstand geboden worden, als Japanse troepen vrijwel onbeperkte doorgang zouden hebben tot aan Australië, aangezien de Nederlandse verdediging zich dan op het hoofdeiland Java zou concentreren. Na moeilijke onderhandelingen met het Nederlandse (militaire) gezag in Nederlands-Indië konden de Australische strijdkrachten troepen plaatsen op de eilanden Timor en Ambon (luchtstrijdkrachten met landmacht troepen ter ondersteuning en bescherming van de vliegvelden).

De strijd begin februari 1942 om Ambon werd een overrompelend succes voor de Japanse strijdkrachten en betekende het wegvagen van de Australische voorwaartse defensie van het eigen continent. Dit wordt ingrijpend beschreven in een defensie analyse voor de toekomst door dhr. Evans in zijn studie Developing Australia's maritime concept of strategy. Het biedt niet alleen een moderne blik op de defensie, maar juist ook een relatief onbekend stukje militaire geschiedenis van de verdediging van Nederlands-Indië destijds.

In de inleiding schrijft Evans: "The study examines how, with respect to defending Ambon, Australian strategy was hampered by a number of serious problems. These problems included the inherited weaknesses of the Singapore strategy; organisational unreadiness; chronic materiel deficiencies; a lack of balanced and mobile air, sea and land forces; and a command crisis. These challenging issues interacted with other pressures emanating from Allied higher defenceplanning and the need for coalition operations to try to stem the Japanese offensive in the northern archipelagos. [...] The Allied aim was to buy time for the arrival of American air reinforcements into the Pacific theatre. The study suggests that Australia’s military failure on Ambon was the product of a systemic crisis in national defence policy combined with the imperatives of coalition strategy in the Pacific."

Terwijl de Britten en Canadezen in februari 1945 rondom Nijmegen optrekken om Duitsland binnen te trekken, waarover meer in ons recente kwartaalblad, openen direct zuidelijk er van troepen van het 9e Amerikaanse Leger eenzelfde offensief om de rivier de Roer over te steken. Duitse troepen worden uit Roermond en Venlo verdreven.

Hoe waren de Duitse troepen nog in staat om een vorm van verdediging op te werpen op dit moment in de oorlog? Wat waren hun tactieken en de betrokken eenheden? Dat alles wordt duidelijk gemaakt door dhr. Beckers in zijn studie Verzwakte verdediging, waar het wel en wee van de 176. Infanterie Division wordt gevolgd.

In 2013 publiceerde Dwayne Beckers zijn masterscriptie (Universiteit van Amsterdam), getiteld Verzwakte verdediging: een analyse van de Duitse defensieve capaciteiten in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog aan het Westfront.

Eeuwenlang was het gebruikelijk om tijdens oorlogen buitenlandse soldaten op te nemen in het leger, om de strijd te velde mogelijk te maken. Met de opkomst van de natiestaat halverwege de 19e eeuw werd het echter voor vele staten onwenselijk geacht dat hun ingezeten landgenoten zomaar in dienst konden treden van wellicht een vijandige staat. Niettemin waren er in de eerste helft van de 20e eeuw diverse voorbeelden van Nederlanders die zich toch op vrijwillige basis aansloten bij de strijdende partijen in de Eerste Wereldoorlog, of de Boerenoorlog en de Spaanse burgeroorlog. Al deze Nederlanders kregen te maken met het nieuwe beleid van de Nederlandse staat, waarbij 'vreemde krijgsdienst' verboden werd, zoals te lezen is in de studie De norm tegen vreemde krijgsdienst.

Oud-Spanjestrijders Piet Laros (rechts) en A. Kloostra demonstreren in 1969 op het Binnenhof

In zijn studie gaat dhr. Kok in op alle drie deze conflicten en de deelname er aan van Nederlanders, en schrijft o.a.: "Tussen 1794 en 1938 voerden negenenveertig staten een vorm van permanente juridische controle in om de vreemde krijgsdienst van de eigen bevolking tegen te gaan. Straffen voor wetsovertreding varieerden van boetes tot gevangenisstraffen, en van verbanning tot het verlies van de nationaliteit.  In Nederland werd in 1892 door de regering besloten om ook de internationale norm te gaan hanteren. Als kleine mogendheid, ingeklemd tussen grootmachten, was Nederland ook niet bij machte de norm naast zich neer te leggen."