Lont

John, je schreef;

'Nico Brinck deed mij de suggestie dat strolont ook wel eens een holle lont kan zijn, min of meer zoals de schachten en pijpjes die je noemt.'

De 'geswinde lont' wordt door Kinsbergen beschreven als een stoffen weefsel gevuld met een deeg. Als je een strootje hebt dan lijkt het mij vrij lastig om daar een deeg in te proppen. Je zal het mengsel dan waarschijnlijk met een stokje of zo, erin moeten persen. Droog stro heeft weinig wandsterkte in de lengte richting. Dus door het proppen lijkt mij de kans groot dat het strootje scheurt langs de nerf.
Aannemelijker is dan dat een strootje gevuld wordt met alleen maar fijn meelkruit en niet met een deeg. Allicht dat enige praktische experimenten dit vermoeden kunnen bevestigen of ontkrachten.

Ik omschreef de 'geswinde lont' als een lont die gebruikt wordt om een kruitlading tot ontbranding te brengen. Als zo'n, met alleen maar meelkruit gevuld strootje, voor dat doel gebruikt wordt dan zal je het ook een 'geswinde lont' moeten noemen. In dat geval moet de benaming 'geswinde lont' niet exclusief moeten inhouden dat er een deeg gebruikt is.
Mischien kan er dan beter voor worden gekozen om een gevuld strootje niet te beschouwen als een lont maar als een pijp. Dan kan de benaming gezwindpijpje daarop toegepast worden en daardoor blijft de benaming 'geswinde lont' dan gereserveerd voor met een deeg gevulde stoffen lont.

mvg
Henry

Beste Henry,
Dank voor de reactie. Het brengt ons in stappen weer verder. De bronnen spreken pertinent van stroolont en niet van een pijpje. Is het mogelijk om van stroo een soort draad te spinnen dat vervolgens van een kruitpap o.i.d. voorzien wordt? Een strootje lijkt me bovendien erg kwetsbaar om in een zundgat te plaatsen. De daarvoor gebruikte pennenschachten (ondereinde van een vogelveer) waren veel steviger.
Pijpjes kom ik vanaf het derde kwart van de 18e eeuw wel tegen voor gebruik bij gezwindstukken, in ieder geval van koper en van blik. Voor zover ik weet ging daar geen papje, maar fijn meelpulver in. Ik zal info over pijpjes in de 18e eeuw eens verder nazien.

John,

Het bestaan van stooien hoedjes en mandjes toont aan dat het zeker mogelijk is om een om een soort van schacht te weven van stroo dat gevuld kan worden met een deeg. Dat soort weefsels zijn vrij grof en de resulterende schacht zal dan ook vrij dik worden. Zundgaten zijn vrij smalle openingen en daar moet zoiets natuurlijk wel in passen. Een gevuld strootje is dan aannemelijker dan een strooien weefsel.

Een strootje is stijver dan een geweven lont en zulke slappe lonten worden aantoonbaar gebruikt. Dus die vermeende slapheid van een gevuld strootje zal geen rol spelen. Voordat een lont in een zundgat word gestoken word het zundgat 'geruimd'. Er wordt een metalen pen (een ruimijzer) ingestoken en daardoor is er voldoende ruimte in de kruitlading om er iets in te steken. Dat hoef je dan niet te doen met het strootje zelf en de vermeende slapheid van een strootje is dan geen bezwaar.

Laten ons niet vastbijten in de benaming 'lont' want de lont in een olielamp gebruik je ook niet voor het afvuren van een kanon. De woordenboek definitie van een gezwindpijpje omschrijft de vulling van het pijpje als een 'sas'. En definieerd een 'sas' als een 'snel verbrandend mengsel voor het ontsteken van bv vuurwerk'. Met deze definitie is de samenstelling van de vulling ruim omschreven en onafhankelijk van de soort vulling kan iets een gezwindpijpje zijn. Als een strootje alleen gevuld wordt met fijn gemalen meelkruit dan valt hij wel binnen deze definitie terwijl hij niet voldoet aan de beschrijving van een 'geswinde lont'.

Tja, het is eigenlijk wel gek dat we nog niet echt weten wat een 'stroolont' nu eigenlijk voorsteld. Hopelijk komen we ooit een historische beschrijving tegen die daarover uitsluitsel kan geven.

mvg
Henry

Beste Henry,
eerst maar weer eens gegoogled: strodraad kom ik tegen als zowel heel ruw touw (www.google.nl/search?q=strodraad&biw=144...rc=WOTV7ZImlB-KMM%3A) voor cadeauverpakkingen en als heel fijn touw (zie lusknoop vlechten op YouTube). Daarmee is m.i. nu wel bewezen dat je een touw kunt velchten/spinnen van stro, dat als basis kan dienen voor lont.
De lont in kwestie behoeft geen gezwinde lont te zijn voor geschut, maar was waarschijnlijk voor het lontmusket bedoeld. Voor musketten waren twee soorten lont beschikbaar: een superlang brandende 'stamlont' of lont waar de soldaten hun persoonlijke lont mee aansteken en een gewoon langzaam brandende persoonlijke lont. Wellichr waren die alleen maar genitreerd.
Wellicht dat het manuscript Galschut hier iets van zegt.
John

John,

om nog even terug te komen op gezwinde lont en gezwindpijpjes;

Landolt 1861;

Het buskruid of de zelfstandigheid, waardoor het vervangen wordt, moeten ontstokenworden om hunne uitwerking te verrigten, naar de verschillende wijzen echter, waarophet buskrnid gebezigd wordt en de omstandigheden, die zich daarbij voordoen, kanen moet gedeeltelijk de ontsteking verschillend plaats hebben. Men onderscheidtdaarbij:a. D e o n t s t e k i n g v a n d e l a d i n g d e r v u u r m o n d e n . Deze heeft plaatsdoor middel van: 1 o . de lont. De lont bestaat uit drie strengen los gedraaid touw vangoed en zacht werk van 0,013 el dikte, dat in eene loog van houtasch en ongebluschtekalk of in eene oplossing van loodsuiker en regenwater geweekt of gekookt en daarnagedroogd wordt. Goede lont moet gemakkelijk vuur vatten en moeijelijk uit te doovenzijn, gelijkmatig afbranden en eene vaste, spitse kool vormen. Een eind lont van 0,13el moet ongeveer een uur branden. De lont wordt in bossen van 18,8 el opgewonden,die doorgaans 1,173 pond wegen. 2 o . gezwinde lont, katoen van één, twee of driedraden geweekt in een mengsel van 1 pond meelpulver, 31 wigtjes Arabische gomen 1,25 kan brandewijn; de draden met deze sas omgeven, worden op eenen haspelgedroogd en daarna tot gelijke stukken van 0,942 el lengte gesneden. Gezwinde lontmoet zeer gemakkelijk vuur vatten en spoedig verbranden. Zij dient tot het ontstekender gezwindpijpjes voor de vuurmonden, op hooge affuiten geplaatst tot het ontstekeuder lading door de monding bij vernagelde vuurmonden, bij mijnontsteking, bij hetverbinden der deelen van een vuurwerk (communiceren). In een papieren hulsjegeplaatst, brandt de gezwinde lont veel sneller dan open. 3 o . gezwindpijpjes, diezijn hulsje van blik, riet, hout of papier of penneschachten, die in het zundgat passen,nagenoeg een palm lang, en om een doorn geplaatst, met half gebroken buskruidgevuld zijn; ook kunnen zij met eene sas van meelpulver en brandewijn gevuld endaarna met eene naald doorstoken worden. Opdat zij niet door het zundgat zoudenvallen, zijn zij voorzien van een kopje, zamengesteld uit meelpulver en brandewijnof uit een eind gezwinde lont.De ontsteking der pijpjes geschiedt door middel van de lont of van zunders. Zijmoeten door vierdubbel gevouwen saai heenslaan en het daaronder geplaatste buskruiddoen ontbranden. 4 o . slagpijpjes. De slagpijpjes, zoo als die bij ons gebruikelijk zijn,bestaan uit een papieren gezwindpijpje, dat door middel van mastiek met eengeelkoperen schoorsteentje verbonden is, waarop een gewoon slaghoedje geplaatstwordt. Dit slaghoedje ontploft door de werking van den slaghamer. Bij de Engelscheartillerie heeft men eene gevulde pennenschacht, waaraan van boven het slagzoutregthoekig is aangebragt; de ontsteking daarvan geschiedt insgelijks met eenen hamer,die door middel van een riem op het slagzout nedergetrokken wordt. 5 o . Bij dewrijvingspijpjes wordt het slagkruid ten gevolge eener sterke wrijving ontstoken.De bij ons gebruikelijke bestaan uit eene koperen buitenhuls met een kop, die gevormdwordt door 4 regthoekig omgezette vleugeltjes, een houten stopje, volgens de asdoorboord, dat in de buitenhuls past en in haar boveneinde wordt vastgewurgd, eenkoperen binnenhulsje, dat van onder tegen den stop sluit en waarvan het bovenstegedeelte met wrijvingssas gevuld is, eindelijk een geelkoperen wrijvingsdraad. Hetoog van dien draad wordt door middel van eenen trekhaak met touw met een' sterkenruk afgetrokken en doet de wrijvingssas ontvlammen. Een vereenvoudigd model isthans in beproeving. 6 o . Bij de Zweden is het Callerströmsche pijpje in gebruik.Het bestaat uit een dun koperen hulsje met halfgebroken buskruid gevuld, datdoorboord is en waarin van boven een klein glazen buisje met zwavelzuur gevuld,geplaatst wordt. Dit buisje is omwikkeld met een mengsel van katoen en slagkruid.Wanneer nu dit pijpje door middel van eenen haak omgebogen wordt, dan breekt hetbuisje en het slagkruid wordt door het uitvloeijende zwavelzuur ontstoken. 7 o .Zunders, papieren hulzen van 0,28 el lengte en vast opgevuld met eene vrij langzaambrandende sas uit salpeter, meelpulver, zwavel en lijnolie bestaande, welke zelfsonder water brandt. Nieuw zijnde branden zij 5 à 6 minuten, eenige dagen gelegenhebbende 8 en ouder geworden 10 à 12 minuten. Bij het ontsteken van het geschutwordt de zunder in eenen zunderstok geklemd. Aan boord der schepen worden dezunders, wier spuitend vuur gevaarlijk zoude kunnen zijn, vervangen doorblusstangen, bestaande uit vast ineegnerold kardoespapier, dat in eenesalpeter-oplossing geweekt is. De zunders werden vóór de invoering der slag- enwrijvingspijpjes gebezigd, als de lont bij regenweder niet wilde branden. De Engelscheartillerie maakte er vroeger meestal gebruik van. - Al de genoemdeontstekingsmiddelen knnnen even goed voor de ontsteking der vuurmonden, als voordie der oorlogsvuurpijlen dienen.


Uit hierboven twee aandachtspuntjes;
1/ een gezwindpijpje wordt omschreven als 'zijn hulsje van blik, riet, hout of papier of penneschachten'  oftewel er zijn dus diverse materialen die gebruikt kunnen worden die allemaal de omschrijving pijpje krijgen. Echter stro wordt er niet genoemd.

2/ het grote verschil tussen een gezwinde lont en een gezwindpijpje is dat een lont bestaat uit een pasta die omwonden is. Het pijpje echter is gevuld met fijn kruit of met meelpulver en brandewijn. In dit laatste ontbreekt de arabische gom die aan de gezwinde lont de stijfheid verleend.

mvg
Henry
 

Bij de VOC vind ik eind 18e eeuw gezwindpijpjes van pennenschachten (in ieder geval bij Coehoornmortieren), papier en experimenteel van blik( 1780er jaren ter beproeving aangeleverd door Sesseler uit Delft). VOC is geen voorstander van blikken pijpjes omdat die bij het afvuren uitspringen en verwondingen kunnen veroorzaken. Een bevinding die de Royal Navy eerder ook opdeed.
Wellicht als suggestie: kijk eens in de vocabulaire van het VOC artilleriewezen en de wapenkamer (zie recent onderzoek op deze site. Ik heb daar de diverse soorten lont, buskruit en projectielen reeds opgesomd. Daar zitten natuurlijk dubbelingen onder, maar anderzijds ook soorten die uitdrukkelijk naast elkaar voorkomen.
mhgr
John